Brexit: effect op Nederlandse zeehavens gemengd
Weblog
Er komen talrijke trends op de Nederlandse zeehavens af: de energietransitie, toenemend protectionisme, digitalisering en nog veel meer. Het KiM onderzocht wat het effect van deze trends op de zeehavens is. Het antwoord hangt af van de vraag hoe breed je de zeehaven beziet. Zo kan Brexit, als exponent van de trend van toenemend protectionisme, een negatief effect hebben op de op- en overslag in de Rotterdamse haven, maar een positief effect op de minder in het oog springende maritieme dienstverlening.
5 megatrends met tal van vertakkingen
Zeehavens hebben de komende decennia te maken met zeker 5 trends die zo groot zijn dat ze niet alleen zeehavens, maar de hele maatschappij langdurig raken. Deze megatrends zijn: digitalisering, energietransitie, klimaatverandering, anders en efficiënter werken en een veranderende politieke en economische wereldorde.
De 5 megatrends vertakken zich in tal van kleinere trends. Denk aan recente ontwikkelingen met digitalisering, zoals Internet-of-Things en 3D-printen, maar ook langer lopende trends zoals schaalvergroting: het inzetten van steeds grotere schepen die steeds meer containers vervoeren.
Zeehavens in de breedte
Het wordt weleens vergeten, maar een zeehaven is niet alleen een plek waar schepen laden en lossen. Een zeehaven heeft nog veel meer functies. Het is ook een plek voor:
- Industrie, zoals raffinaderijen en energiecentrales;
- Logistiek, zoals distributiecentra;
- Hoogwaardige maritieme dienstverlening, zoals gespecialiseerde advocatenkantoren en verzekeraars.
Voor elk van deze functies concurreert een zeehaven met andere havens, regio's of wereldwijd opererende bedrijven. Als je wilt kijken naar de effecten van trends, is het goed om voor elke functie apart te bekijken wat er met de zeehaven gebeurt. Het effect kan per functie namelijk sterk verschillen.
Brexit: winnaars en verliezers
Een van de gebeurtenissen waar we naar keken is Brexit, de uittrede van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Dit is op zichzelf natuurlijk geen trend (laten we hopen), maar is te zien als een gebeurtenis binnen de megatrend van een veranderende politieke en economische wereldorde.
Wat blijkt? Brexit lijkt te gaan zorgen voor een grote afname van handel en maritiem vervoer tussen het Verenigd Koninkrijk en Nederlandse zeehavens, zoals het KiM in 2018 becijferde. Maar tegelijkertijd zijn er kansen op het terrein van de hoogwaardige maritieme dienstverlening, een andere functie van de zeehaven. Hier concurreert Londen met steden als Amsterdam, Rotterdam en Singapore. Het Britse verlies van toegang tot de Europese interne markt kan wellicht een zetje geven aan in scheepvaart gespecialiseerde advocatenkantoren en andere maritieme dienstverleners, om Londen te verruilen voor het Europese vasteland. Met kansen voor de Nederlandse havensteden.
Energietransitie: grote gevolgen voor industrie, kleine voor logistiek
Een ander voorbeeld van een trend die verschillende effecten heeft is de energietransitie. Deze krijgt grote gevolgen voor zowel de overslagfunctie van Nederlandse zeehavens als voor de havenindustrie. Overslag van ertsen en kolen, bestemd voor de Duitse industrie, neemt af. Ook zal er minder vraag zijn naar overslag van aardolieproducten. Kolencentrales en raffinaderijen in de haven moeten werkzaamheden afbouwen of veranderen. Het havenbedrijf van Rotterdam stapte in een coalitie voor de offshore-windindustrie. De energietransitie heeft naar verwachting minder effect op de logistiek (distributiecentra) en de maritieme dienstverlening in de haven.
Verschuiving naar het oosten
Ons laatste voorbeeld is de trend dat economische activiteiten verschuiven van Noordwest-Europa naar Centraal- en Oost-Europa, doordat consumenten daar kapitaalkrachtiger worden. Hierdoor verschuiven ook ladingstromen in oostelijke richting, naar havens zoals Gdansk in Polen of Piraeus in Griekenland. Deze trend heeft mogelijk een effect op de logistieke functie van de haven: distributiecentra die nu nog gevestigd zijn in Nederlandse zeehavens zouden mee die kant op kunnen gaan. Op de havenindustrie daarentegen heeft deze trend waarschijnlijk weinig invloed.
Op dit moment lijkt deze trend al weer te keren, want de economische groei in Midden- en Oost-Europa zet niet verder door, terwijl in de haven van Rotterdam juist een tekort aan distributiecentra dreigt.
Havennota
Trends die op zeehavens afkomen zoals digitalisering, een veranderende wereldorde en de energietransitie hebben een effect op veel meer dan alleen de op- en overslag. Een brede blik geeft brede inzichten, waarmee het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) hopelijk zijn voordeel kan doen in de nieuwe Havennota, die dit ministerie komend najaar zal uitbrengen. Nu nog een gokje wagen bij de bookmakers: zou Brexit er eerder zijn dan de Havennota?
Auteurs: Martijn van der Horst en Saeda Moorman