Weblogbericht | 02-05-2016 | Jaco Berveling

De autofabrikant Peugeot verwacht dat het zo’n vaart niet zal lopen. Peugeot produceerde in Argentinië een commercial om de Peugeot 408, een conventionele auto, te promoten. In het filmpje beweegt de Peugeot zich soepel door een grote Argentijnse stad. Het verkeer bestaat voor een groot deel uit identieke, eivormige zelfrijdende autootjes (boodschap: eenvormig en lelijk!). In de auto’s zitten geeuwende mensen (boodschap: saai!) die een lading hete koffie over zich heen krijgen omdat het autootje wel de route kent, maar gaten in de weg niet ziet (boodschap: je hebt geen enkele controle!). Tot overmaat van ramp raken de zelfrijdende auto’s verzeild in een opstopping. De man in de Peugeot weet dat moeiteloos te voorkomen. Terwijl de inzittenden van de zelfrijdende auto machteloos toekijken, rijdt de Peugeot-man even achteruit, om vervolgens een lege weg in te slaan (boodschap: geef je vrijheid en autonomie niet uit handen!). Aftiteling: Que nada te quite la emoción de manejar (een auto 'die niets wegneemt van de sensatie van het rijden').

Ik vind autorijden veel te leuk

In kranten, tijdschriften en blogs lijkt iedereen ervan overtuigd dat de zelfrijdende auto uiteindelijk zal worden omarmd. “Dát de zelfrijdende auto er komt, is zeker. De vraag is alleen nog wanneer”, schreef de Consumentenbond. Het is een kwestie van tijd en dan breekt de robotauto door. Maar is dat wel zo vanzelfsprekend? Het filmpje van Peugeot laat zien dat de zelfrijdende auto ook nadelen kent. Ook de doorsnee automobilist is nog lang niet overtuigd. De ANWB liet in december 2015 een enquête uitvoeren onder 4500 autobezitters. Het bleek dat slechts één op de tien een zelfrijdende auto wilde hebben. De meesten zagen het niet zitten. Maurice (67): “Het lijkt me doodeng”. Petra (35): “Ik vind autorijden veel te leuk”. Angelique (27): “Het lijkt me slaapverwekkend. Bovendien wil ik zelf de controle houden”.

Niet alleen instrumenteel, ook symbolisch

Maurice, Petra en Angelique willen om verschillende redenen voorlopig niet aan de zelfrijdende auto. Om te zien of de robotauto kans van slagen heeft is het verstandig eens te kijken naar wat mensen in een conventionele auto waarderen. Al in de jaren negentig is dat keurig op een rij gezet. Zo verdiepten de psychologen Slotegraaf, Steg en Vlek zich in de ‘Diepere drijfveren van het autogebruik’. Zij lieten zien dat de auto niet alleen om instrumentele redenen populair is, maar dat ook ‘symbolische attributen’ een niet te onderschatten factor vormen. De psychologen benadrukken dat de auto een signaalfunctie heeft (bepalend voor iemands imago, een statussymbool), in de tweede plaats staat voor vrijheid (je bent onafhankelijk, vrij om je route te kiezen, op avontuur te gaan), in de derde plaats geassocieerd wordt met veiligheid (de auto staat voor bescherming en controle) en in de vierde plaats gepaard gaat met opwinding (de sensatie van het autorijden, rijplezier). Kees Keizer wees er onlangs in het Tijdschrift Vervoerswetenschap nog op dat dergelijke symbolische attributen onderschat worden (en samen met het attribuut milieu) bepalend zijn voor de adoptie van een elektrische auto. Dit geldt ook voor de acceptatie van de zelfrijdende auto.

Techniek en delen: vier scenario’s

Het kan nog alle kanten op met de robotauto. Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) presenteerde onlangs vier scenario’s. Daarin wordt er vanuit gegaan dat de deeleconomie en de mate van automatisering de belangrijkste onzekerheden zijn. Misschien wordt de zelfrijdende auto wel een zelfrijdende deelauto. En misschien gaat de automatisering wel zo ver dat de auto’s zonder chauffeur zich volledig zelfstandig, op de snelweg en in de stad, door het verkeer kunnen bewegen. Welk scenario we ook kiezen, in alle gevallen is het interessant om te bekijken hoe de robotauto scoort op de symbolische attributen. Stel dat het lukt om een volledig geautomatiseerde auto te maken en het delen van auto’s niet van de grond komt. Het KiM typeerde dit als het ‘Fully automated private luxury’-scenario. Zitten mensen op een dergelijke auto te wachten?

De luxe van een volautomatische auto

Hoe scoort de luxe, volautomatische robotauto op de symbolische attributen van de psychologen? Als het gaat om de signaalfunctie is er niets aan de hand. De robotauto kan nog steeds, misschien wel beter dan ooit, een functie als statussymbool vervullen. De tweede dimensie, vrijheid, ligt ingewikkelder. Een kenmerk van deze zelfrijdende auto is dat je vrij bent om je bestemming te kiezen, maar het avontuurlijke is er wel vanaf. De auto bepaalt immers zelf hoe je van A naar B wordt gebracht. Ook hoe de derde component, veiligheid, door consumenten wordt ingeschat zal bepalen of ze voor een luxe auto zonder chauffeur vallen. Is de techniek in de auto volledig te vertrouwen? Kom je heelhuids aan? Tot slot lijkt ook het aspect ‘opwinding’ problematisch. Het kan op zijn tijd heerlijk zijn om al rijdend de krant te lezen of een dutje te doen, maar ‘opwinding’ is dan wel ver te zoeken.

Het kan natuurlijk dat de volautomatische auto uitstekend scoort op instrumentele motieven, zoals kosten, snelheid en gemak en daarmee de nadelen op het symbolische vlak compenseert. In Keizers onderzoek naar de elektrische auto bleek de invloed van instrumentele attributen ‘relatief gering’. Een ‘zelfrijdende auto’ is natuurlijk niet zomaar te vergelijken met een ‘elektrische auto’, maar het kan dus heel goed dat ook bij de zelfrijdende auto de symbolische attributen het zwaarste wegen. Kiezen we toch liever een conventionele auto ‘die niets wegneemt van de sensatie van het rijden’?